بخش پنجم | ضعف جامعه در تبیین حقایق و تاثیر آن در وقوع نهضت عاشورا

قرآن کریم دربارۀ اهمیت موقعیت و رسالت خواص، نکات جالب توجهی دارد که برای نمونه می توان به ایه زیر اشاره کرد:

1- بزرگ ترین خیانت به فرهنگ و عقیدۀ انسان، تحریفِ آگاهانه و مغرضانۀ علما و خواصّ است:  (یقُولُونَ عَلَی اللَّهِ الْکذِبَ وَ هُمْ یعْلَمُون)؛(١) «بر خدا دروغ می بندند، در حالی که می دانند.».

رسول خدا (قدس سره) فرمودند: «عوام امت من اصلاح نمی شوند، مگر با اصلاح خواص.» شخصی پرسید: خواص امت چه کسانی هستند؟ فرمود: «خَوَاصُ اُمَّتِي اَرْبَعَۀ: اَلْمُلُوکُ وَ الْعُلَماءُ وَ الْعُبَّادُ وَ التُّجَّارُ؛ خواص امت من چهار دسته اند: زمامداران، دانشمندان، عابدان و تاجران.»

شخصی دیگر پرسید چگونه؟ پیامبر (قدس سره) فرمود: «اَلْمُلُوکُ رُعَاۀ الْخَلْقِ؛ فَإِذَا کَانَ الرَّاعِي ذِئْباً فَمَنْ یَرْعَی الْغِنَمَ؟ وَ الْعُلَمَاءُ أَطِبَّاءُ الْخَلْقِ فَإِذَا کَانَ الطَّبِیبُ مَرِیضاً فَمَنْ یُدَاوِی الْمَریِضَ؟ وَ الْعُبَّادُ دَلیِلُ الْخَلْقِ فَإِذَا کَانَ الدَّلِیلُ ضَالّاً فَمَنْ یَهْدِی السَّالِکَ؟ وَ التُّجَّارُ اُمَنَاءُ اللهِ فِي الْخَلْقِ فَإِذَا کَانَ الْأَمِینُ خَائِناً فَمَنْ یُعْتَمَدُ؛(٢) زمامداران چوپانان مردم اند؛ وقتی چوپان گرگ شود، گوسفندان چگونه بچرند؟ و علما طبیبان مردم اند؛ وقتی طبیب بیمار باشد، بیماران را چه کسی درمان کند؟ بندگانِ عابد خداوند، راهنمای مردم اند؛ اگر راهنما گمراه شود، چه کسی رهرو را هدایت می کند؟ و تاجران امین مردم اند؛ وقتی که امین خیانت کند، به چه کسی باید اطمینان کرد؟»

جایگاه خواص و نخبگان در تبیین و آگاهی جامعه بسیار با اهمیت و مهم است، نخبگان جامعه می توانند با تبیین مسائل به صورت های مختلف برای مردم و آگاهی دادن آنان‌، مردم را به سوی خیر یا شر هدایت کنند.

قرآن کریم در آیه ۱۸۷ سوره «آل عمران»  درباره تبیین توسط نخبگان و علما آورده است:

وَإِذْ أَخَذَ اللَّهُ مِيثَاقَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ لَتُبَيِّنُنَّهُ لِلنَّاسِ وَلَا تَكْتُمُونَهُ فَنَبَذُوهُ وَرَاءَ ظُهُورِهِمْ وَاشْتَرَوْا بِهِ ثَمَنًا قَلِيلًا ۖ فَبِئْسَ مَا يَشْتَرُونَ، و [ياد كن‌] هنگامى را كه خداوند از كسانى كه به آنان كتاب داده شده، پيمان گرفت كه حتماً بايد آن را [به وضوح‌] براى مردم بيان نماييد و كتمانش مكنيد. پس، آن [عهد] را پشت سر خود انداختند و در برابر آن، بهايى ناچيز به دست آوردند، و چه بد معامله‌اى كردند. (٣)

روشنگری و تبیین از سوی علما و دانشمندان به مثابه نوعی فریضه است و مکتوم گذاشتن و وانهادن این وظیفه در ازای کسب مال و مقام، معامله‌ای بسیار بد است.

مرحوم آیت‌الله طالقانی در تفسیر «پرتوی از قرآن» درباره این آیه چنین می‌گوید: «آیه کلى و شامل هر کسی است که کتاب به او داده شده و آن را دریافته به رهبرى و قوانین و اصول حیاتى روشن گشته است گر چه ظرف نزول، أُوتُوا اَلْکِتٰابَ را به علماى یهود و نصارا منصرف مى‌گرداند همان دریافت و روشنى، مسئولیت و تعهدآور و اخذ میثاق است براى تبیین و روشنگرى دیگران أَخَذَ اَللّٰهُ، اشعار به این دارد که مخاطبین همچون گذشتگان مشمول این عهد و میثاقند مانند: «وَ إِذْ أَخَذَ اَللّٰهُ مِیثٰاقَ اَلنَّبِیِّینَ لَمٰا آتَیْتُکُمْ مِنْ کِتٰابٍ» لتبیننه، مؤکد با لام و نون و آهنگ حرکت و حروف، تبیین حتمى و استمرارى را مى‌رساند لِلنّٰاسِ، اشعار به سود مردم دارد، که مردم و سود مردم را در نظر گیرند، آگاهى و تبیین براى مردم از هر سودى برتر است، همین که مردم روشن و آگاه شدند منافع و مضار خود را مى‌شناسند وَ لاٰ تَکْتُمُونَهُ، تأکید مؤکد لتبینه، است چه اگر مردم روشن و آگاه نشوند و براى آنان کتاب و علم و مسئولیت‌ها و هدف‌ها تبیین نشود و مکتوم ماند، رسالت روحى تکامل‌بخش بى‌حاصل مى‌ماند چنان که گویا رسالت و نبوتى نبوده، اهل کتاب و دانش، پس از گذشت زمانى، نه اینکه این میثاق محکم را نادیده گرفتند و از برابر دید خود بر کنار کردند، آن را یکسره پشت سر افکندند: فَنَبَذُوهُ وَرٰاءَ ظُهُورِهِمْ براى چه ؟ براى جلب هواى طاغوت‌ها یا هوس‌هاى عوام که هر چه باشد در برابر آن میثاق بهاى اندکى است: وَ اِشْتَرَوْا بِهِ ثَمَناً قَلِیلاً، فَبِئْسَ مٰا یَشْتَرُونَ»(۴)

مقام معظم رهبری در ریشه‌یابی علل حادثه عاشورا در این باره می‌فرمایند؛ "به هنگام قیام امام حسین علیه‌السّلام کسانی بودند که پسر پیغمبر، پسر فاطمه‌ زهرا و پسر امیرالمؤمنین را علیهم‌السّلام را به عنوان خروج کننده بر امام عادل معرفی کردند! امام عادل کیست؟ یزید بن معاویه! آن عدّه، در معرفی امام حسین علیه‌السّلام به عنوان خروج کننده، موفّق شدند. خوب؛ دستگاهِ حکومتِ ظالم، هر چه دلش می‌خواهد می‌گوید. مردم چرا باید باور کنند؟! مردم چرا ساکت بمانند؟!

علت باور کردن مردم و عوام و سکوت آنان فقط به علت آن است که نخبگان جامعه از تبیین جایگاه امامت سید الشهدا علیه السلام کوتاهی کردند و این امر باعث شد تا مردم تبلیغات حکومت ظالم را باور کنند.

کتمان حقّ می تواند صورتهای مختلفی داشته باشد، گاهی با سکوت و عدم اظهار حقّ، گاهی با توجیه و گاهی با سرگرم کردن مردم به امور جزئی و غافل ساختن آنها از مسائل اصلی است. در مواردی همانند اسرار مؤمنان یا عیوب برادران دینی، کتمان واجب یا مستحبّ است.(۵)

اما جملۀ (یکتُمُونَ) در آیه شریفه (إِنَّ الَّذِینَ یکتُمُونَ ما أَنْزَلْنا مِنَ الْبَیناتِ وَ الْهُدی مِنْ بَعْدِ ما بینَّاهُ لِلناسِ فِی الْکتابِ أُولئِک یلْعَنُهُمُ اللَّهُ وَ یلْعَنُهُمُ اللَّاعنُون)(۶) که دلالت بر استمرار دارد، شامل تمام کتمان کنندگان حق و حقیقت در طول تاریخ می شود. چنانکه لعنت پروردگار نیز تا ابد ادامه خواهد داشت. گناه کتمان، بیش تر از جانب علما است. لذا خداوند از اهل کتاب پیمان گرفت تا حقایق را برای مردم بیان کرده و کتمان نکنند: (وَ إِذْ أَخَذَ اللَّهُ میثاقَ الَّذِین أُوتُوا الْکتابَ لَتُبَینُنَّهُ لِلنَّاسِ وَ لا تَکتُمُونَهُ)؛(۵) «و [یاد آورید ] هنگامی را که خداوند از کسانی که به آنان کتاب داده شده، پیمان گرفت که حتماً باید آن را [به وضوح ] برای مردم بیان نمایید و کتمانش مکنید.»

حضرت اباعبدالله الحسین(ع) قبل از اقدام به قیام عاشورا در موارد متعددی به تبیین اهداف و آرمانهای بلند این قیام و حماسه پرداخت و همگان را نسبت به انگیزۀ اصلی از این قیام آگاه ساخت؛ یکی از مواردی که آن حضرت(ع) به این نکته اشاره فرمود، خطبه ای بود که در سرزمین «منا» و در جمع رجال دینی و سیاسی جهان اسلام ایراد فرمودند.

امروز نیز جهاد تبیینی در مقابل تحریف‌گری و شبهه‌آفرینی معاندین بر عهده نخبگان و فرهیختگان جامعه است که نباید این وظیفه را به بهانه‌های واهی کنار بگذارند و البته مبتنی بر اخلاق و عقلانیت آن را به انجام برسانند.

نتيجه:

با توجه با مطالب که بیان گردید بر نخبگان جامعه و علما واجب است تا حقایق جامعه را برای مردم تبیین کند. در واقعه عاشورا اگر علما جایگاه حق و امامت سید الشهدا علیه السلام را برای مردم جامعه خود تبیین می‌کردند هیچ گاه امام امت تنها نمی ماند و واقعه عاشورا اتفاق نمی افتاد، در جامعه امروزی ماهم تبیین جایگاه نظام اسلامی و بیان حقایق و نقاط قوت و همچنین تبیین اهمیت حفظ نظام اسلامی و مباحث دینی و اعتقادی به  وسیله نخبگان و علما بسیار اهمیت دارد و کم کاری در این موضوع باعث می شود دشمن فعالیت و تبلیغات خود را انجام دهد و مردم جامعه به بی راهه رفته و باعث اثرات منفی در جامعه می گردد.

حجت الاسلام حامد میرزاخان

١). آل عمران، آیه 78

٢). المواعظ العددیه، محمد بن محمد عیناثی، نشر طلیعه نور، قم، 1384 ش، چاپ اول، ص 125-

٣). آل عمران، آیه 187

۴). آیت‌الله طالقانی، تفسیر «پرتوی از قرآن»، ذیل آیه 187 سوره آل عمران.

۵). تفسیر نور، محسن قرائتی، انتشارات مؤسسه درسهایی از قرآن، قم، ج1، ص246.

۶). «کسانی که نشانه های روشن، و رهنمودی را که فرو فرستاده ایم، بعد از آنکه آن را برای مردم در کتاب توضیح داده ایم، نهفته می دارند، آنان را خدا لعنت می کند، و لعنت کنندگان لعنتشان می کنند.» بقره / 159.

٧). آل عمران / 187